บทคัดย่อ

การศึกษาวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ  ๑) เพื่อศึกษาคำสอนเรื่องความกตัญญูในพระพุทธศาสนาเถรวาท ๒) เพื่อศึกษาคำสอนเรื่องความกตัญญูในศาสนาฮินดู และ ๓) เพื่อเปรียบเทียบคำสอนเรื่องความกตัญญูในพระพุทธศาสนาเถรวาทกับศาสนาฮินดู โดยงานวิจัยนี้ เป็นการศึกษาเปรียบเทียบโดยอาศัยข้อมูลทางเอกสารเป็นสำคัญ

ผลการวิจัยพบว่า  พระพุทธศาสนาเถรวาทมีทัศนะว่า ความกตัญญู คือการรู้คุณของบุคคลอื่นแล้วกระทำคุณตอบแทน มี ๒ ประเภท คือ (๑) ความกตัญญูต่อบุคคลผู้มีพระคุณ คือ บิดา มารดา อาจารย์ อุปัชฌาย์ และพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และ (๒) ความกตัญญูต่อสิ่งที่มีบุญคุณ

ศาสนาฮินดู มีทัศนะว่า ความกตัญญู คือ การรู้คุณต่อสิ่งที่ควรแล้วตอบแทนคุณ มี ๓ ประเภท คือ (๑) กตัญญูต่อพระผู้เป็นเจ้า  เป็นการแสดงถึงความเคารพนับถือเทพเจ้าที่สร้างโลกด้วยความบริสุทธิ์แห่งใจเพื่อการเข้าถึงเป้าหมายสูงสุดในฮินดูธรรม  (๒) กตัญญูต่อบุคคลในสังคม เป็นการกระทำตอบแทนคุณต่อบุคคลที่อยู่ในสังคม ด้วยการกระทำหน้าที่ของตนให้สมบูรณ์  และ (๓) กตัญญูต่อธรรมชาติ เป็นการสร้างพฤติกรรมอนุรักษ์ธรรมชาติด้วยการสร้างธรรมชาติต่าง ๆ เหล่านั้นให้เป็นเทวสถาน ที่อยู่อาศัยของเทพเจ้า เช่น ป่าไม้ ภูเขา แม่น้ำ แผ่นดิน ท้องฟ้า เป็นต้น

แม้ทั้ง ๒ ศาสนาจะมีวิธีปฏิบัติต่างกัน อิทธิพลที่ปรากฏร่วมระหว่าง ๒ สายธารแห่งศาสนาทั้งสองที่อยู่ร่วมกันปรากฏอยู่ในสังคมไทยปัจจุบัน โดยสื่อออกมาทางด้านประเพณี เช่น ประเพณีทำขวัญนาค ประเพณีลอยกระทง ประเพณีสงกรานต์ เป็นต้น